नेपालमा बढ्दो इन्जिनियरिङ शिक्षा र घट्दो रोजगारीको द्वन्द्व
नेपालमा पछिल्ला केही वर्षहरूमा इन्जिनियरिङ शिक्षा अत्यधिक लोकप्रिय भएको छ। त्रिभुवन विश्वविद्यालय, पोखरा, काठमाडौँ र पुर्वाञ्चल विश्वविद्यालयका आफ्नै क्याम्पस र सम्बन्धन प्राप्त सयौं कलेजहरूमा हजारौं विद्यार्थीहरू इन्जिनियरिङ अध्ययन गरिरहेका छन्। तर विडम्बना के छ भने, स्नातक पछि यी मध्ये धेरैले आफूले पढेको क्षेत्रमा रोजगारी पाउन सकिरहेका छैनन्। दिनदिनै बेरोजगार इन्जिनियरहरूको संख्या बढ्दो छ। यस समस्याको कारण बहुआयामिक छन्, जुन गहिरिएर विश्लेषण गर्नु आवश्यक छ।
१. मागभन्दा धेरै आपूर्ति
नेपालमा इन्जिनियर उत्पादन गर्ने कलेजहरूमा सिट संख्या लगातार बढ्दो छ, तर उद्योग, निर्माण, अनुसन्धान, वा सरकारी क्षेत्रहरूमा खुल्ने रोजगारीको अवसर भने स्थिर छ वा अत्यन्तै सीमित। उदाहरणका लागि, एक ठूला सरकारी भर्नामा सिभिल इन्जिनियरको लागि ८० सिट खुलेको छ भने आवेदन संख्या ३६०० भन्दा बढी पुग्छ। यसले प्रष्ट देखाउँछ कि इन्जिनियरको आपूर्ति उच्च छ, तर बजारको माग त्यति छैन।
२. व्यावसायिक सीपको कमी
धेरै विद्यार्थीले सैद्धान्तिक रूपमा डिग्री त लिन्छन्, तर व्यवहारिक सीप, प्रयोगशाला ज्ञान, सफ्टवेयर दक्षता (जस्तै ETABS, AutoCAD, GIS आदि), र परियोजना अनुभव कम हुन्छ। कलेजले पनि Project-based learning वा इन्टर्नसिपमा पर्याप्त जोड दिएको पाइँदैन। कम्पनीहरू ‘industry ready’ जनशक्ति खोज्छन्, जुन विश्वविद्यालयले उत्पादन गर्न सकेको छैन।
३. कलेजहरूको गुणस्तरमा असमानता
नेपालमा सम्बन्धन प्राप्त इन्जिनियरिङ कलेजहरू धेरै छन्, तर सबैमा गुणस्तरीय शिक्षण नहुनु ठूलो समस्या हो। कतिपय कलेजमा अनुभवी प्राध्यापकको अभाव, प्रयोगशालाको पहुँच नहुनु, समयमै परीक्षा र नतिजा नहुनु जस्ता समस्याले गर्दा विद्यार्थीलाई आत्मविश्वास र सीप दुबै कमजोर बनाउँछ।
४. सरकारी नीति र नियमनको कमजोरी
नेपाल सरकार वा नेपाल इन्जिनियरिङ काउन्सिलले कति इन्जिनियर उत्पादन हुँदैछन्, तिनीहरू कति बेरोजगार छन् भन्ने विस्तृत डाटा छैन। सरकारले तोकेको न्यूनतम तलब कार्यान्वयनमा छैन, र रोजगारी सृजना गर्न व्यवसायमैत्री योजना पनि प्रभावकारी छैन। फलस्वरूप, धेरै युवा इन्जिनियर विदेशिने वा रोजगारी नपाएर अन्य पेशा रोज्ने बाध्यता हुन्छ।
५. स्टार्टअप र उद्यमशीलताको अभाव
विदेशमा इन्जिनियरहरूले आफैं व्यवसाय खोल्ने, प्राविधिक सेवा दिने, वा अनुसन्धान केन्द्र खोल्ने प्रचलन छ। नेपालमा पनि केही उदाहरण (Merotalent.com, Skill Sewa, Infinity Lab, Engineers Vlog आदि) छन्, तर नीति, लगानी र तालिमको अभावले गर्दा धेरै इन्जिनियरहरूले आफूबाट सुरु गर्ने हिम्मत गर्न सक्दैनन्।
६. राजनीतिक अस्थिरता र विकासको गतिमा बाधा
इन्जिनियरको प्रमुख क्षेत्र हो—भौतिक पूर्वाधार विकास। तर नेपालमा राजनीतिक अस्थिरता, बजेटको अस्थायीता, आयोजनामा ढिलाइ, र ठेक्का प्रणालीमा पारदर्शिता नहुनु जस्ता कारणले इन्जिनियरहरूको आवश्यकता अनुसारको रोजगारी खुल्दैन।
निष्कर्ष
इन्जिनियर बन्ने सपना देख्ने नेपाली युवाहरूको उत्साह उच्च छ, तर त्यस अनुरूपको संरचना र प्रणाली भने कमजोर। यदि विश्वविद्यालय, सरकार, उद्योग, र स्वयं इन्जिनियरहरूले संयुक्त रूपमा कदम नचालेसम्म “बेरोजगार इन्जिनियर” भन्ने विडम्बनात्मक स्थिति झनै जटिल बन्दै जानेछ।
समाधान के त? गुणस्तरीय र व्यवहारिक शिक्षण प्रणाली, उद्योगसँग जोडिएको तालिम, स्टार्टअपमा सहुलियत, सरकारी नीति कार्यान्वयन, र आफूले पनि रोजगारी सिर्जना गर्ने सोच — यी कुराले मात्र यो समस्या हल गर्न सक्नेछन्।
